سنگ‌نگاری، زمین‌شیمی و پهنه زمین‌ساختیِ ماگمای سازندة دایک‏‌های شمال و باختر زاهدان (جنوب‌خاوری ایران)

دایک‏‌های شمال و باختر زاهدان به سن ائوسن درون مجموعه‏‌های فلیشی و گرانیت زاهدان در پهنه زمین‌درز سیستان برونزد یافته‏‌اند. بیشتر این سنگ‏‌ها سرشت آلکالن دارند و عبارتند از: دایک‏‌های مافیک، اولترامافیک و فلسیک و گاه آلایش‌یافته. بیشتر دارای بافت پورفیری و گلومروپورفیری هستند. پلاژیوکلاز، هورنبلند و بیوتیت از کانی‏‌های اصلی این سنگ‌ها بوده و همین کانی‏‌ها در زمینه نیز دیده می‌شوند. بلورهای خلیجی کوارتز و پلاژیوکلاز‏‌های گردشده، تغییرات نورم نمونه‏‌ها همراه با تغییرات در فراوانی عنصرهای فرعی و کمیاب و نسبت‏‌های آنها نشان‌دهندة آلایش آنها با پوسته قاره‏‌ای است. غنی‏‌شدگی LREE در برابر HREE‌ و نبود بی‏‌هنجاری در مقدار Eu از ویژگی‌های مهم همه این سنگ‏‌ها هستند. بالا‏‌بودن نسبت‌های‌ (La/Sm)N،‏‌ (La/Yb)N و (Sm/Yb)N و سرشت آلکالن بیشتر نمونه‏‌ها نشان‌دهندة رخداد فرایند ذوبی نزدیک به یک درصدی گوشته گارنت لرزولیت است. چنین شرایطی چه‌بسا پس از پایان فرورانش سنگ‏‌کره اقیانوسی سیستان به زیر بلوک افغان پدید آمده و ازاین‌رو، پس از آن که این ورقه فرورونده به اندازة چشمگیری پایین رفته است، سیال‏‌های آزادشده از صفحة فرورو، سرشت شیمیایی و کانی‏‌شناختی گوة گوشته‌ای را تغییر داده و ذوب‏‌بخشی آن آسان‌تر شده‌ است. مهاجرت این سیال‌ها به ترازهای بالاتر بخش‌های زیرین پوسته بالایی و به مقدار کمتری سنگ‌های گوة گوشته‌ای را دچار ذوب‏‌بخشی کرده است. پس از افزایش مواد ذوب‌شده، این مواد در زمان الیگو- میوسن به ترازهای بالاتر رفته و در بخش‌های بالاتر پوسته جایگزین شده‌اند. به نظر می‌رسد پس از الیگو- میوسن، با ادامه فرورانش در منطقه شکستگی‌هایی پدید آمده است و ماگمای بجامانده در شکاف‌های پدیدآمده وارد شود و دایک‌های یادشده را پدید آورد.